Arheološko blago centralne Srbije
Teritorija centralne i zapadne Srbije poznata je pre svega po kulturnom nasleđu graditeljskog tipa iz srednjevekovnog perioda dok je arheološko kulturno nasleđe, iako najbrojnije, najmanje afirmisano. Podaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu, koji pokriva četiri administrativna okruga i dvadeset pet gradova i opština, pokazuju da u svakoj opštini ima oko stotinu arheoloških lokaliteta, a samo dvadeset do pedeset objekata graditeljskog nasleđa. Arheolozi zaposleni u ovom zavodu ističu da mediji naročito malo govore i pišu o arheološkom kulturnom nasleđu iz perioda praistorije (paleolit, mezolit, neolit, bakarno, bronzano i gvozdeno doba), a upravo to nasleđe je izuzetno zanimljivo ne samo za Republiku Srbiju već za čitavu Evropu.
Sve više arheologa iz Nemačke, Austrije i Engleske zainteresovano je za istraživanje praistorijskih arheoloških lokaliteta, a do sada pronađeni artefakti često ukazuju na razmenu dobara razvijenim trgovačkim vezama i kulturnu povezanost ljudi u tom periodu.
Tako je na primer u velikoj humci u Pilatovićima kod Požege, koja je kulturno dobro od izuzetnog značaja, pronađen egipatski skarabej i bronzano posuđe grčkog porekla, a u kneževskim grobovima u Atenici kod Čačka, u Mojsinju i Mrčajevcima, kao i u kneževskom grobu u temeljima crkve Svetog Petra u Rasu pronađen je nakit od ćilibara koji potiče sa severa Evrope.
Arheološko kulturno nasleđe zapravo svedoči o prošlosti Evrope i sve češće daje odgovore na pitanja koja su istorijskoj nauci ostala nedorečena.
Takođe, u poslednjih deset godina u centralnoj Srbiji otkriveni su novi praistorijski lokaliteti na kojima su istraživanja još u toku, a javnost je nedovoljno upoznata sa značajem kulturnog nasleđa koje je tu pronađeno.
Jedan takav lokalitet je paleolitsko nalazište „Vlaška glava“ u Samailima kod Kraljeva, koje je 2008. godine slučajno otkrila studentkinja arheologije iz tog mesta. Reč je o retkom paleolitskom lokalitetu na otvorenom prostoru, pored reke Zapadne Morave, i jednom od najstarijih nalazišta na centralnom Balkanu, koje je veoma važno i po tome što na području od srednje Evrope do Anadolije gotovo da nema bogatih i sistematski istraženih nalazišta iz tog perioda. Istraživanja tog lokaliteta trenutno vrše stručnjaci Narodnog muzeja u Kraljevu u saradnji sa Narodnim muzejom u Beogradu.
Još jedan izuzetno značajan i zanimljiv lokalitet je Lojanik u Mataruškoj banji, pet kilometara udaljen od Kraljeva, poznat kao „okamenjena šuma“. Tu je drvo starosti oko milion godina, na prostoru od petnaest hektara, kalcifikovano odnosno okamenjeno, najverovatnije prolaskom mineralnih voda kroz vulkanski pepeo. Lokalitet je sedamdesetih godina prošlog veka zaštićen odlukom Skupštine grada Kraljeva ali je nedovoljno istražen. Koliko je važan govori podatak da u celom svetu postoji tek trideset takvih nalazišta, a u Evropi samo pet. Portal Info plus pokušaće da sazna da li postoje mogućnosti da se ovaj lokalitet dodatno istraži i zašto se ne koristi u turističke svrhe, budući da u njemu nema uređenih staza, klupa, tabli sa informacijama i slično, a nalazi se u turističkom mestu Mataruška banja.
Takođe turistički nedovoljno iskorišćeni arheološki lokaliteti su i rudnik bakra „Prljuša“ na planini Rudnik iz perioda eneolita (bakarnog doba), a koji je bio aktivan i u vreme Nemanjića i u vreme kada su Turci vladali ovim prostorom. Tu je kovan novac kralja Dragutina, prvi srpski dinar sa ćiriličnim pismom. Prošle godine Vlada Republike Srbije proglasila ga je za arheološko nalazište od posebnog istorijskog i kulturnog značaja. U saradnji sa nadležnim institucijama u opštini Gornji Milanovac istražićemo da li postoje planovi i sredstva da se ojačaju njegovi turistički potencijali. I ovaj rudnik svedoči o povezanosti ljudi na evropskom kontinentu jer su predmeti iz njega pronađeni u Dolnoslavu u južnoj Bugarskoj.
S druge strane, primer dobre prakse kada je turizam u pitanju je pećina Risovača kod Aranđelovca koja je u starijem kamenom dobu bila stanište neandertalskih lovaca a koja je uređena i otvorena za turističke posete još 19. septembra 1987. godine.
Na turističkoj promociji arheološkog nasleđa iz perioda praistorije trenutno radi i opština Paraćin koja je na neolitskom arheološkom lokalitetu „Drenovac“ počela izgradnju Centra za proučavanje neolita Balkana. To je još jedan lokalitet na kome su istraživanja u toku i koji privlači arheologe iz čitave Evrope, a javnosti tek treba predstaviti najnovija otkrića.
Značaj promovisanja arheološkog kulturnog nasleđa u turističke svrhe shvatio je i grad Kragujevac koji planira izgradnju Prezentacionog centra praistorijskog nasleđa Šumadije. U Kragujevcu su 2016. godine američki i engleski arheolozi istraživali lokalitet „Todorčevo“, odnosno današnju privrednu zonu „Feniks“, koja je višeslojno arheološko nalazište od kamenog doba do rimske civilizacije.
Primer dobre prakse je i opština Trstenik na kojoj se nalazi neolitsko naselje Stragari, gde su 2016. godine, posle trideset godina pauze, nastavljena arheološka istraživanja, a prošle godine su urađena geofizička ispitivanja. Mediji još uvek nisu objavili rezultate ovih ispitivanja, a poznato je da Narodni muzej u Trsteniku planira otvaranje „Arheološkog parka“.
Projekat je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije- Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
